Kaszel

Kaszel to naturalny odruch obronny, który służy oczyszczaniu dróg oddechowych. Kaszel towarzyszy nam codziennie, jednak gdy staje się częsty, intensywny może świadczyć o chorobie.

Najczęstszą przyczyną kaszlu jest infekcja dróg oddechowych. Bodźcem do jego uruchomienia jest drażnienie receptorów zlokalizowanych w drogach oddechowych i płucach.

W zależności od czasu trwania i okoliczności wymaga odpowiedniej diagnostyki i leczenia.

Diagnozując przyczynę kaszlu bierze się pod uwag, m.in. porę dnia, w której pojawia się kaszel, okoliczności prowokujące kaszel, objawy współistniejące, np. przewlekły, suchy kaszel pojawiający się w nocy może sugerować astmę, zwłaszcza jeśli towarzyszą mu inne objawy, np. świsty. kaszel, zmieniający się z suchego w mokry, przy obecności np. gorączki, bólu głowy jest typowy dla zakażeń górnych dróg oddechowych.

Podział i charakterystyka kaszlu

Najważniejsze znaczenie ma podział kaszlu ze względu na czas trwania.

Kaszel ostry

Przyczyny kaszlu ostrego:

• zakażenie górnych dróg oddechowych, ostre zapalenie oskrzeli, alergia;
• rzadziej: zachłyśnięcie, zapalenie płuc, ciało obce;

Zarówno u dzieci, jak i dorosłych najczęstszą przyczyną kaszlu są infekcje górnych dróg oddechowych (zapalenia ucha środkowego, zatok, gardła). Ich przyczyną są przede wszystkim wirusy (80–90% przypadków), bakteryjne infekcje górnych dróg oddechowych stanowią znikomy odsetek zakażeń.

Infekcje górnych dróg oddechowych występują 2–5 x w roku u dorosłych i 7–10 x u dzieci.

Większość z nich ma przebieg łagodny i samoograniczający, a spowodowanych jest infekcją wirusową. Wirusy wnikając do organizmu uszkadzają nabłonek dróg oddechowych co powoduje odsłonięcie zakończeń nerwowych oraz obronę organizmu czyli stan zapalny. W efekcie dochodzi do drażnienia zakończeń nerwowych przez bodźce fizyczne (np. wdychane powietrze) oraz bodźce chemiczne (substancje stanu zapalnego) – pojawia się kaszel.

W początkowej fazie występuje kaszel suchy, który po ok. 2 dniach, w wyniku rozwoju stanu zapalnego i powstaniu komórek produkujących gęsty śluz przechodzi w kaszel mokry.

Do podstawowych objawów  infekcji górnych dróg oddechowych należą:

• wydzielina nosowa (od wodnistej do gęstej, śluzowej),
• uczucie zatkania, blokady nosa,
• ból gardła,
• kichanie,
• ból głowy,
• uczucie rozbicia,
• podwyższona temperatura,
• powiększone węzły chłonne.

Kaszel towarzyszy 40–50% infekcji górnych dróg oddechowych.

Wyjątek stanowią zakażenia wirusami grypy i paragrypy, w których kaszel występuje u ponad 90% chorych.

Infekcje górnych dróg oddechowych leczy się objawowo. Powszechnie stosuje się leki muko- i sekretolityczne. Sięgając po te preparaty, należy pamiętać o prawidłowym nawodnieniu. Ponieważ większość infekcji ma charakter wirusowy nie ma wskazań do antybiotykoterapii.

Ostre zapalenie oskrzeli

Najczęstszą przyczyną ostrego zapalenia oskrzeli są wirusy, zaledwie w 10% bakterie.

Dominującym objawem ostrego zapalenia oskrzeli jest kaszel, w zależności od fazy choroby może być suchy lub produktywny. Wbrew powszechnemu poglądowi ropna wydzielina nie jest charakterystyczna dla zakażeń bakteryjnych. Przy ostrym zapaleniu oskrzeli kaszel utrzymuje się do 3 tygodni. Do innych objawów należą  gorączka (często wysoka), złe samopoczucie, ból mięśni, czasami świszczący oddech. Podczas badania lekarz może stwierdzić furczenia, świsty czy rzężenia.

Rozróżnienie ostrego zapalenia oskrzeli od astmy bywa trudne. Zdarza się, że astmę diagnozuje się dopiero po kilku, kilkunastu epizodach nawracającego kaszlu, duszności i świstów, które początkowo są traktowane jako ostre zapalenie oskrzeli.

Leczenie ostrego zapalenia oskrzeli jest przede wszystkim objawowe (przeciwgorączkowe, przeciwkaszlowe) . Organizm potrzebuje przede wszystkim regeneracji, oraz nawodnienia.
W zapaleniu oskrzeli nie stosuje się antybiotyków, gdyż nie będą one działać na wirusy, a to właśnie wirusy najczęściej wywołują chorobę.

Większość objawów utrzymuje się przez tydzień, po czym stopniowo ustępuje, natomiast kaszel może utrzymać się nawet do 3 tygodni.

Zapalenie płuc

Zapalenie płuc to ciężka postać infekcji dolnych dróg oddechowych, u dorosłych zazwyczaj o etiologii bakteryjnej. Kaszel jest dominującym objawem zapalenia płuc. Ma on zmienny charakter w zależności od przyczyny i okresu choroby. Może towarzyszyć mu gorączka, duszność, ból w klatce piersiowej. Zapalenie płuc rozpoznaje się na podstawie wywiadu, objawów. W wątpliwych przypadkach ważną rolę odgrywają badania dodatkowe (RTG płuc, oznaczenie stężenia CRP).

Krztusiec

U dorosłych chorobę rozpoznaje się, gdy  kaszel utrzymujący się przez ponad 2 tygodnie, ma napadowy charakter, prowadzi do wymiotów lub towarzyszy mu głośny świst. W początkowym okresie zakażenia (1–2 tygodnie) kaszel jest łagodny, towarzyszą mu objawy grypopodobne. Nocne napady suchego kaszlu poprzedzają rozwój drugiego okresu zakażenia (1–10 tygodni). Kaszel ma charakter napadowy, występuje przez całą dobę, bywa jednak bardziej nasilony w nocy. W tym okresie choroby oskrzela są nadreaktywne, napady kaszlu są prowokowane przez wdychane czynniki drażniące, zmianę temperatury powietrza czy wysiłek. W okresie zdrowienia (2–3 tygodnie) objawy łagodnieją, wzrasta ryzyko innych zakażeń dróg oddechowych. U dorosłych napady kaszlu prowokowane przez wysiłek mogą utrzymywać się przez wiele tygodni.

Krztusiec leczy się antybiotykami.

Kaszel występujący przy ostrych infekcjach dróg oddechowych u ponad 80% chorych ustępuje w ciągu 3 tygodni.