Kaszel w ciąży

dr hab. med. Katarzyna Plata-Nazar

Przyczyny kaszlu w ciąży**

Kaszel to potrzebny odruch fizjologiczny. To odruch obronny organizmu, który służy oczyszczeniu dróg oddechowych. Wyzwalany jest przez śluz, jaki produkowany jest przez nabłonek migawkowy wyściełający drogi oddechowe, w którym zawieszone bywają zanieczyszczenia, drobnoustroje, alergeny.

Dlatego kaszel może mieć bardzo różne podłoże, najczęściej infekcyjne, ale również alergiczne.

Również u kobiet w ciąży kaszel może być zwiastunem rozwijającej się infekcji**,** dlatego nie powinno się go lekceważyć. Trzeba dokładnie ocenić, czy obecne są inne objawy chorób układu oddechowego, które mogą być zagrażające, na przykład duszność lub sinica.

W początkowej fazie infekcji kaszel jest suchy i świszczący, ponieważ błona śluzowa gardła ulega podrażnieniu. Jeśli zaczyna się nagromadzić wydzielina suchy kaszel przekształca się w mokry, aby uwolnić nadmiar śluzu.

Ciąża to czas szczególnego dbania o zdrowie, zarówno przyszłej mamy, jak i dziecka. Jednocześnie zaobserwowano, że wyniku zmian hormonalnych w okresie ciąży, przyszłe mamy są bardzo podatne na infekcje. Ciężarne kobiety mają słabszą odporność. Dodatkowo, w okresie oczekiwania na dziecko, pod wpływem wyższego poziomu estrogenów, błona śluzowa dróg oddechowych wydziela więcej śluzu, co wpływa na większa potrzebę odkrztuszania. 

Należy diagnozować i leczyć kaszel, zwłaszcza kaszel w ciąży. Zarówno kaszel ostry, jak i przewlekły może być objawem różnych schorzeń układu oddechowego, które w konsekwencji mogą prowadzić do niedotlenienia zarówno matki, jak
i wewnątrzłonowo dziecka, a to z kolei może przynieść nieodwracalne skutki.

Jeśli choroba matki wiąże się z koniecznością przyjmowania leków, należy pamiętać, że ich działanie może wpływać nie tylko na organizm matki, bowiem przenikając przez łożysko, leki mogą docierać również do płodu.

Czy kaszel w ciąży może zaszkodzić dziecku?

Samo pokasływanie, a nawet obecność kaszlu, nie stanowi zagrożenia dla dziecka. Nawet jeśli kobieta intensywnie kaszle, nie zrobi krzywdy swojemu dziecku, ponieważ płód jest dobrze chroniony przez macicę i wody płodowe. Kaszel matki może być odczuwalny przez dziecko jako kołysanie.

Suchy kaszel w ciąży potrafi być bardzo uciążliwy. Zazwyczaj jest to pierwszy objaw infekcji górnych dróg oddechowych. Śluzówka dróg oddechowych jest podrażniona, a nie ma wystarczająco dużo wydzieliny, wówczas kaszel potrafi być nawet duszący. W okresie ciąży jakiekolwiek przeziębienie powinno być leczone już w początkowej fazie jego rozwoju. Jest to bardzo istotne na początku ciąży, w I trymestrze, kiedy następuje organogeneza, czyli proces powstawania organów
i narządów, które następnie połączą się w całe układy. Natomiast w III trymestrze, tuż przed rozwiązaniem, uporczywy kaszel może wywołać skurcze macicy i przedwczesny poród.

Leczenie kaszlu u ciężarnej kobiety

Na kaszel w ciąży nie ma jednego, szybkiego i cudownego lekarstwa. Kaszel jest to uporczywa dolegliwość i nie można go lekceważyć.

Zwykle jest objawem niegroźnych infekcji górnych dróg oddechowych, wymagających jedynie leczenia objawowego. Mając na uwadze, ze pośród czynników etiologicznych odpowiedzialnych za infekcje dróg oddechowych u kobiet ciężarnych,
w głównej mierze odpowiadają wirusy, zakładamy, że są to zachorowania samoograniczające się. Dlatego leczenie niefarmakologiczne jest zalecane przed jakimikolwiek farmaceutykami, nawet dostępnymi bez recepty (OTC, over-the-counter drug).

Infekcje dróg oddechowych ze względu na zagrożenie dla ciężarnej, a wkrótce przyszłej mamy, powinny być leczone w początkowej fazie rozwoju. Rozwijająca się infekcja może być trudna do opanowania i niebezpieczna w skutkach zarówno dla matki, jak i dla dziecka.

Kaszel w ciąży należy leczyć rozważnie, ponieważ wiele leków łagodzących tę uporczywą dolegliwość jest niewskazana
w okresie oczekiwania na dziecko. Możliwości terapeutyczne są mocno ograniczone. Jak więc leczyć kaszel w ciąży? Czy są zatem bezpieczne sposoby postępowania z kaszlem w ciąży? Podobne pytanie stawiają mamy, które już urodziły i karmią swoje niemowlę piersią.

Leczenie przeziębienia w ciąży polega na łagodzeniu objawów i wzmacnianiu odporności. Zatem przede wszystkim istotne jest prawidłowe nawodnienie organizmu i odpoczynek. W czasie przeziębienia należy przyjmować większą niż zazwyczaj ilość płynów, przygotowywać zdrowe i zbilansowane posiłki oraz zapewnić organizmowi dostateczną ilość snu.

Ponieważ kaszel często utrudnia sen, dlatego warto w nocy spać wysoko ułożonym, czyli np. na kilku poduszkach.

Zastosowanie inhalacji, użycie nawilżaczy, prowadzenie toalety nosa, zakrapianie nosa solą- powinny przynieść ulgę. Dodatkowo należy zadbać o to, by powietrze w pokoju było czyste i odpowiednio nawilżone. W leczeniu kataru u kobiety
w ciąży zaleca się stosowanie hipertonicznego roztworu soli morskiej do nosa lub preparatów z mannitolem. Nie zaleca się stosowania popularnych kropli lub aerozoli do nosa obkurczających naczynia krwionośne.

W ciąży nie powinno się brać żadnych leków bez konsultacji lekarskiej. Jeśli kobieta nie wie, co na kaszel w ciąży będzie skuteczne i bezpieczne, może poprosić o pomoc lekarza lub farmaceutę. Na pewno posłużą oni wiedzą i doświadczeniem i pomogą wybrać odpowiedni i bezpieczny produkt.

Stosowanie leków w ciąży powinno być ograniczone do minimum.

Początkowe tygodnie ciąży, zwłaszcza okres między 4. a 9. tygodniem, to czas tzw. organogenezy – wtedy formują się wszystkie organy i narządy dziecka. Dlatego w tym czasie leki muszą być przyjmowane ze szczególną ostrożnością, bo mogą one zaburzyć prawidłowy rozwój twojego dziecka.

Doświadczenia lekarzy i firm farmaceutycznych pozwoliły wyłonić niektóre leki na kaszel, które są absolutnie zakazane dla przyszłych mam. Istnieje jednak wiele leków, których skutki niepożądane nie zostały do końca poznane i zbadane (oczywistym jest, że nie wolno testować leków na pacjentkach w ciąży, dlatego nie można sprawdzić, jak wpływają one na rozwój płodu).

To dlatego na wielu lekarstwach znajdziesz informację: „Brak dowodów na szkodliwe działanie na płód, ale nie zaleca się stosowania w okresie ciąży i karmienia”. Wśród takich niezalecanych środków są, niestety, popularne leki dostępne w aptece bez recepty, które przed okresem ciąży, kobieta stosuje powszechnie.

Za najlepiej przebadany lek przeciwbólowy i najbardziej bezpieczny, uważa się paracetamol. W ciąży powinien być stosowany jedynie doraźnie w przypadku wystąpienia bólu, w najniższej skutecznej dawce – jednorazowo 500-1000 mg.
W razie konieczności powinien być podawany w odstępach 6 godzinnych. Ustalono, że dobowa dawka paracetamolu nie powinna przekroczyć 4g. Ze względu na przenikanie leku przez barierę łożyskową oraz do pokarmu matki, jego stosowanie powinno być skonsultowane z lekarzem prowadzącym. 

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. ibuprofen, diklofenak, ketoprofen, kwas acetylosalicylowy) nie powinny być stosowane w I oraz III trymestrze ciąży, ze względu na istniejące ryzyko nieprawidłowego zagnieżdżenia się zarodka, poronienia, a także przedwczesnego zamknięcia przewodu tętniczego u dziecka (przewodu Botalla). 

W czasie ciąży, w leczeniu bólu, nie należy stosować metamizolu oraz innych leków opioidowych (np. kodeina występująca
w preparatach złożonych wraz z paracetamolem). 

Leki na kaszel dozwolone w ciąży

KASZEL SUCHY

W tym przypadku ulgę przyszłej mamie przyniesie nawilżanie gardła. Gardło można nawilżyć, stosując inhalacje z soli fizjologicznej. Do ich wykonania potrzebny jest nebulizator. Jeśli kobieta go nie posiada, może wykorzystać miskę z ciepłą wodą i ręcznik. To stary sprawdzony sposób stosowany przez nasze babcie.

Zaleca się spożywanie dużej ilości płynów, gdyż nawodnienie organizmu powoduje również odpowiednie nawilżenie dróg oddechowych.

Na suchy kaszel pomocna może być herbatka imbirowa lub syrop zrobiony samodzielnie z imbiru, cytryny i miodu. Kojące i powlekające śluzówkę działanie będzie miało siemię lniane wypijane 2 razy dziennie. W aptece można kupić syrop na kaszel w ciąży, który zawiera prawoślaz. Syrop prawoślazowy to naturalny lek, bezpieczny dla nienarodzonego dziecka
i skuteczny w walce z kaszlem. Tutaj wskazana jest jednak ostrożność, ponieważ wiele preparatów z prawoślazem ma w składzie także podbiał, którego kobiety w ciąży powinny unikać, gdyż udowodniono jego szkodliwe działanie na płód.

Ból gardła u kobiet w ciąży można zwalczać za pomocą preparatów do stosowania miejscowego – tabletki do ssania lub aerozole. W swoim składzie mogą zawierać np.wyciąg z porostu islandzkiego lub propolis.

KASZEL MOKRY

W celu leczenia kaszlu mokrego przyszła mama może sięgnąć po domowe sposoby. Jedną z metod jest sporządzenie syropu z czosnku, cebuli i miodu. Niestety, nie każda ciężarna toleruje jego zapach. Rozwiązaniem problemu może być herbata
z sokiem z malin lub syrop na kaszel dla kobiet w ciąży, który zawiera wyciąg z malin i witaminy C. Trzeba jednak uważać, aby nie przesadzić z jego ilością, zwłaszcza w ostatnich miesiącach ciąży bo może wywołać skurcze macicy.

Na kaszel doskonały jest miód i preparaty z propolisu, bowiem ich olejki eteryczne działają wykrztuśnie, zaś substancje antybakteryjne walczą z wirusami i bakteriami.

Syropy z cebuli, kopru włoskiego czy owocu anyżu - doskonale rozrzedzają wydzielinę i działają wykrztuśnie.

Na mokry kaszel w ciąży skuteczne będą inhalacje z olejków eterycznych: sosnowego, eukaliptusowego i miętowego, które ułatwią oddychanie. Można je także zakraplać na pościel.

Kobieta ciężarna nie może stosować syropów wykrztuśnych zawierających alkohol, którego nawet najmniejsza ilość jest niebezpieczna dla dziecka.

Stosowanie leków w czasie ciąży jest tematem bardzo trudnym i skomplikowanym. Z jednej strony są sytuacje w życiu przyszłej mamy, kiedy konieczne jest przyjęcie jakiegoś leku. Z drugiej strony jednak wiadomo, że niektóre preparaty mogą być szkodliwe dla dziecka i/lub mogą niekorzystnie wpływać na przebieg ciąży. W związku z tym zastosowanie jakiegokolwiek leku u kobiety ciężarnej za każdym razem powinno obejmować oszacowanie ryzyka i korzyści płynących
z podania danej substancji leczniczej. Niestety, ze względu na brak lub niewystarczające dane dotyczące bezpieczeństwa stosowania leków w czasie ciąży, jest to często bardzo trudne.

W ostatnim czasie opracowano i opublikowano nowy system „Pregnancy and Lactation Labeling Rule (PLLR)”, gdzie opisywane jest bezpieczeństwa stosowania leków w 3 konkretnych punktach: czasie ciąży, w okresie laktacji i w okresie rozrodczym. Obecnie informacje te winny być zawarte w ulotkach dołączanych do leków.

Zatem, jeśli kobieta ciężarna źle się czuje, a kaszel nie mija mimo stosowania domowych sposobów leczenia, należy zrezygnować z terapii „na własną rękę”. Wówczas konieczna jest konsultacja z lekarzem – ginekologiem lub internistą.