Kaszel suchy czy mokry, czy rodzaj kaszlu ma znaczenie?

Tadeusz Frankiewicz  |  1.07.2021, Kraków

Kaszel jest naturalnym mechanizmem obronnym mającym na celu oczyszczenie  dróg oddechowych z nadmiaru wydzieliny, substancji  drażniących,  ciał  obcych  oraz  mikroorganizmów. Odruch kaszlowy powstaje w wyniku drażnienia receptorów kaszlu w drogach oddechowych. To niezbędny do przeżycia odruch, który zdarza się codziennie, gdy zakrztusimy się jedzeniem, mamy kontakt z kurzem itp. Zupełnie inaczej to wygląda w przypadku infekcji dróg oddechowych, a te zdarzają się szczególnie w okresie jesienno-wiosennym.

Kaszel związany z chorobami ma szereg cech charakterystycznych. Jedną z nich jest długość utrzymywania kaszlu. Kaszel trwający do 3 tygodni nazywamy ostrym, utrzymujący się od 3 do 8 tygodni podostrym, natomiast kaszel trwający ponad 8 tygodni uznajemy jako przewlekły. Jakkolwiek kaszel kojarzy nam się z infekcjami dróg oddechowych, to trzeba pamiętać, że może być objawem wielu innych chorób i jego dłuższe utrzymywanie się powinno wzmóc naszą czujność i skłonić do kontaktu z lekarzem. Pamiętajmy, że przeciągający się kaszel może być objawem astmy, szczególnie jeżeli pojawia się lub wzmaga wraz z wysiłkiem fizycznym, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP), choroby refluksowej przełyku (cofająca się treść żołądka podrażnia drogi oddechowe) czy też choroby nowotworowej.

Zazwyczaj jednak kaszel pojawia się w wyniku infekcji dróg oddechowych, które początkowo obejmują gardło i nos. Czujemy drapanie w gardle i pierwsze objawy w obrębie nosa. Zaczynamy odchrząkiwać, pociągać nosem.  Początkowo katar jest wodnisty, częściowo spływa po tylnej ścianie gardła. Spływająca wydzielina oraz stan zapalny toczący się w organizmie drażni receptory kaszlowe - kaszel wzmaga się. W tej fazie choroby kaszel jest suchy lub inaczej nieproduktywny, pojawia się na skutek podrażnienia nabłonka górnych dróg oddechowych.

W wielu przypadkach infekcja może skończyć na tym etapie, jednak bardzo często, szczególnie w przypadku dzieci infekcja rozwija się w kierunku dolnych dróg oddechowych. Wraz z rozwojem infekcji (po ok 1-3 dniach) wydzielina zarówno w nosie jak i dolnych drogach zmienia się z wodnistej w gęstą, śluzową, mającą tendencje do zalegania na nabłonku dróg oddechowych. Wraz ze zmianą wydzieliny zmienia się też charakter kaszlu, z suchego - nieproduktywnego przechodzi w kaszel mokry - produktywny. Kaszlowi towarzyszy odkrztuszanie gęstej plwociny która może mieć charakter śluzowy - przezroczysty z czasem zmieniającej kolor na bardziej ropną zabarwioną na żółto lub zielonkawo.

Uwaga! Kolor plwociny nie świadczy o infekcji bakteryjnej

Kaszel nasila się, nie pozwala spać, niepokoi domowników i męczy samego pacjenta, potęgując niepokój co do stanu chorego. Nasilający się męczący kaszel jest wynikiem nadmiernego pobudzenia receptorów kaszlowych w drogach oddechowych. Pobudzenie to wynika z jednej strony z wydzieliny zalegającej w drogach oddechowych, a z drugiej z drażnienia receptorów kaszlowych w miejscach gdzie nabłonek dróg oddechowych jest uszkodzony poprzez wirusy. Czynnikiem dodatkowo uszkadzającym nabłonek jest sam intensywny kaszel. Z tych też powodów nadmierny kaszel w przebiegu infekcji dróg oddechowych powinien być leczony gdyż jego nasilenie znacznie przekracza fizjologiczne korzyści wynikające z odkrztuszania.

Warto w tym miejscu dodać, że infekcje dróg oddechowych w znacznej większości spowodowane są przez wirusy (ok. 90% wszystkich infekcji), w stosunku do których stosujemy leczenie objawowe. Choroba ma charakter samoograniczający się a postępowanie terapeutyczne ma celu łagodzenie objawów i skracanie czasu choroby. Wspomniane wyżej dwa typy kaszlu w pewien sposób określają zarówno fazę infekcji jak i adekwatne podejście terapeutyczne. W praktyce jednak różnicowanie typów kaszlu nastręcza sporo trudności. Pokazują to również badania, w których wykazano, że rodzice mają z reguły problem z dokładnym określeniu typu kaszlu w rozmowie z lekarzem. Wynika to zarówno z braku doświadczenia jak i z tego, że te dwie fazy choroby przechodzą w siebie dość płynnie. W praktyce więc staramy się po prostu łagodzić kaszel w sytuacji gdy jego nasilenie jest zbyt uciążliwe dla pacjenta, pamiętając też o tym, że faza suchego kaszlu trwa dość krótko 1-3 dni i w większości przypadków, kiedy myślimy o interwencji farmakologicznej przeważają już cechy kaszlu mniej lub bardziej mokrego/produktywnego. W sytuacji, gdy nie jesteśmy pewni rodzaju kaszlu, nie powinniśmy stosować leków przeciwkaszlowych. Stosowanie syropów przeciwkaszlowych u małych dzieci bez uprzedniej konsultacji z lekarzem może zaszkodzić maluchom, kaszel może być wynikiem reakcji alergicznej lub astmy.

Warto pamiętać, że poinfekcyjna regeneracja nabłonka oddechowego trwa zazwyczaj od 2 do 6 tygodni, co tłumaczy utrzymywanie się tzw. kaszlu poinfekcyjnego w tym okresie.